Zachtjes loop ik naar de keuken. Eergisteren bakten we hier samen een appeltaart toen Frank me sms’te: ‘Morgen stap ik eruit, wil je er alsjeblieft bij zijn?’ Het was, denk ik, het laatste dat ik kon doen voor de man van wie ik zo veel hield. Dertig jaar waren we samen, we leerden elkaar kennen tijdens onze opleiding tot gymdocent. In de kerstvakantie gingen we met een groepje naar Oostenrijk om een cursus tot skileraar te volgen. Maar er lag geen sneeuw. Terwijl mijn klasgenoten en ik ons daar zo overheen zetten, was Frank buitensporig verdrietig. Dat paste bij zijn bipolaire stoornis, maar dat wist ik toen nog niet. Daar sloeg de vonk toch over.

De bel gaat. Er staan twee agenten voor de deur, die me vertellen dat mijn man zelfmoord heeft gepleegd. Ik leg uit dat ik gisteravond zelf zijn afscheidsbrief bij de huisarts in de brievenbus heb gegooid. Dat ik erbij was toen Frank het middel innam, samen met een consulent van een stichting voor een vrijwillig levenseinde. Volgens de agenten ben ik ineens behalve weduwe een verdachte van hulp bij zelfdoding. Ik moet mee naar het bureau. Alma ook, zij was van alles op de hoogte. De kinderen worden opgevangen door mijn familie.

Als ik vol ongeloof zit te wachten tot ik word verhoord, denk ik aan ze. Hoe moeten zij zich voelen? Papa dood en mama op het politiebureau. Ondanks de dieptepunten hadden we het goed samen. Door zijn bipolaire stoornis kende Frank afwisselend manische en depressieve periodes. Als hij manisch was, zat hij vol levenslust, was hij ondernemend en de liefste en leukste man en vader. Als hij depressief was, lag hij hele dagen in bed. Frank probeerde van alles om die donkere periodes te voorkomen. We verhuisden tientallen keren, gingen in relatietherapie, hij slikte antidepressiva, volgde diverse therapieën en liet zich opnemen in een kliniek. Het effect bleef uit en de periodes wisselden elkaar steeds sneller af. Hij sprak regelmatig over de dood. Ik probeerde hem daarvan af te praten, maar op een gegeven moment voelden we aan dat hij zijn keuze had gemaakt. De laatste maanden waren slopend. Ik wist dat hij gif in huis had, maar toch was ik bang dat hij er op een andere manier uit zou stappen. Ik durfde hem niet meer alleen te laten met de kinderen, bang voor een familiedrama.

Het verhoor begint. Zenuwachtig ben ik niet, ik weet dat ik niets fout heb gedaan. Ik vertel dat we gisteravond met de consulent in zijn huis afspraken. We woonden, omdat hij de verantwoording voor het gezin niet aankon, niet meer samen. We kletsten, dronken thee en koffie. Ondertussen roerde hij zelfverzekerd het gif in een bakje met vla. Ik huilde. ‘Zullen we dan maar’, zei hij, en we liepen de trap op naar zijn slaapkamer. Hij zette muziek op, stak kaarsen aan en we zijn op het bed gaan zitten. Hij at het schaaltje leeg. We omhelsden elkaar en zeiden dat we elkaar vergaven. Ik hield hem in mijn armen tot hij in slaap viel. Omdat hij onverdraaglijk hard snurkte gingen de consulent en ik naar beneden, daar hoorden we hem nog. Toen het snurken stopte, is de consulent gaan kijken. Hij was vredig ingeslapen.

Alma en ik mogen naar huis. Het is duidelijk dat Frank zelf het gif gekocht en ingenomen heeft. Als ik thuiskom, is mijn familie er nog. De kinderen gaan met een neef naar de bioscoop voor wat afleiding. Ik haal diep adem, pak mijn telefoon en bel het nummer van de begrafenisondernemer dat Frank voor me op een briefje heeft geschreven.”

Het is inmiddels tien jaar geleden dat Frank overleed en er is geen contact. Frank had zelf bedacht hoe zijn uitvaart eruit moest komen te zien. Het was prachtig. De dienst was buiten bij een boerderijtje in het stadspark. Er stonden vuurkorven, want hij was dol op hout stoken. De kinderen vouwden bootjes van papier, die werden in de vuurkorven gegooid en zo ontstond een vloot van hemelbootjes met wensen en gedachten die we voor hem uit naar boven stuurden.

Narcistisch

In een poging om de chaos in mijn hoofd te verkleinen, ben ik gaan noteren wat er allemaal gebeurde. Het begon met een paar trefwoorden, die vervolgens zinnen, alinea’s en hoofdstukken werden. Uiteindelijk is het een boek geworden: Morgen stap ik eruit. Wil je er alsjeblieft bij zijn? Door ons levensverhaal op te schrijven, is me veel duidelijk geworden. Zo heb ik me vaak afgevraagd waarom ik meeging in zijn grillen, geen grenzen stelde. Zo wist ik dat hij veelvuldig vreemdging. Hij loog en bedroog, maar ik heb hem dat keer op keer vergeven. Inmiddels weet ik dat Frank behalve bipolair ook een narcistische persoonlijkheid had. Hij was charmant, knap, behulpzaam en kon ontzettend goed manipuleren.

Nooit geschaamd

Frank en ik maakten deel uit van een grote vriendengroep. Na zijn dood vond ik het te confronterend om al die gezinnen te zien, die wel samen doorgingen. Ik ben verhuisd en heb ergens anders een nieuw leven opgebouwd. We praten veel over wat Frank heeft gedaan, ik heb me er nooit voor geschaamd, maar het is fijn dat ik hier niet de vrouw ben van ‘die man die uit het leven stapte’. Er wordt me vaak gevraagd waarom ik niet bij hem ben weggegaan. Ik vind dat een vreemde vraag. Hij was psychisch ziek waardoor hij gekke dingen deed. Dat doen mensen met alzheimer ook, maar je demente partner laat je toch ook niet in de steek?

Hart op slot

Als mensen willen weten hoe het gaat, zeg ik ‘bijna goed’. Het gaat goed met de kinderen en ik heb een leuke baan waar ik plezier uithaal, maar aan een nieuwe relatie wil ik niet denken. Ik ben bang nog eens afscheid te moeten nemen van een dierbare. Bovendien zit mijn hart op slot, daar is alleen plaats voor Frank. En mijn kinderen natuurlijk, het mooiste dat hij me heeft gegeven.”

Libelle mag vijf exemplaren van Morgen stap ik eruit. Wil je er alsjeblieft bij zijn? weggeven. Vul het formulier in om kans te maken.

•  Recensie geschreven door Elisabeth Nicolaij SPV in opleiding

MORGEN STAP IK ERUIT.  Wil je er alsjeblieft bij zijn?

Geschreven door Blomster. Blomster (Linde) koos ervoor om onder pseudoniem te schrijven omdat zij, en iedereen om haar heen, genoeg heeft geleden, geworsteld en overwonnen. Wat haar betreft is het beter om met buitenstaanders slechts wijsheid te delen, zonder privacy prijs te geven.

Wanneer je zelf of iemand in je omgeving te maken krijgt met psychisch lijden, zul je er achter komen dat het niet allemaal zo zwart wit is als je denkt. Zoals Linde het zegt niemand is zijn ziekte maar de ziekte kan wel allesoverheersend zijn…. Wat er zich precies allemaal afspeelt achter de voordeur van patiënt en zijn of haar naasten weten we vaak niet of nauwelijks.

Vanuit mijn werk als sociaal psychiatrisch verpleegkundige (SPV) i.o. heb ik veel met suïcidaliteit te maken. Het is onlosmakelijk met mijn werk verbonden. De wens die een mens door psychiatrisch lijden heeft om dood te willen, waar de mogelijkheid voor euthanasie er in veel gevallen niet is en zelfmoord de enige uitweg lijkt te zijn. Waar het soms erg begrijpelijk lijkt wanneer iemand zo verschrikkelijk lijdt en alle aangeboden therapieën niet lijken te helpen. Maar het is oh zo verschrikkelijk eenzaam om op die manier het leven los te moeten laten, vaak zonder naasten om je heen. Toen ik de titel van dit boek zag werd ik er door gegrepen de eenzaamheid en de wanhoop die er uit sprak. Het zette me aan het denken. Waar liggen hier de kansen voor mij en mijn collega’s als toekomstig sociaal psychiatrisch verpleegkundigen? Geeft het inzicht in hoe wij meer ondersteunend kunnen zijn aan zowel de patiënt als naasten? Is suïcidaliteit wel een onderwerp dat echt bespreekbaar is?

In het boek: Morgen stap ik eruit beschrijft Linde haar leven met Wester, haar grote liefde, vader van hun twee kinderen Kiek en Pom. 30 jaar een relatie, 30 jaar leven beschreven in 231 pagina’s, met een man die lijdt aan een psychiatrische ziekte. Al in de eerste jaren van hun relatie gebeuren er dingen en situaties die duidelijk maken dat er “iets” met Wester aan de hand is.

Linde omschrijft op een krachtige manier maar vol warme gevoelens hoe het is om de partner te zijn van iemand die zoveel jaren lijdt. Waar ze zelf jarenlang de zorgende rol op zich heeft genomen voor zowel haar man als voor haar kinderen. Maar gaandeweg het boek werd ook het lijden voor haarzelf en de kinderen hierin steeds duidelijker. De impact die de ziekte heeft gehad op het leven van Wester maar ook op de rest van het gezin, hoe desastreus dat uiteindelijk geweest is. In het boek schrijft Linde over hoe moeilijk het voor Wester geweest is te accepteren dat hij ziek was. Dat daar behandelingen bij horen. Op de momenten dat het slecht ging, ten tijde van de depressies was dit beter te accepteren. Maar op het moment dat je denkt dat je de hele wereld aan kunt, ten tijde van een manie, dan is medicatie toch niet nodig? Het heen en weer slingeren tussen uitersten waar iedereen in het gezin mee moet leren leven.          

De jaren verstrijken, de kinderen worden geboren maar wat vooral in het verhaal duidelijk wordt is dat met name Linde haar leven moet aanpassen aan dat van Wester. Het hele gezin houdt rekening met zijn manisch depressieve periodes, want dat is uiteindelijk de diagnose die hij krijgt. Vele vriendschappen gaan verloren, banen worden opgezegd om het gezin maar draaiende te kunnen houden, verhuizingen worden ingezet om tegemoet te komen aan de “grillen” van Westers ziekte.                   

Linde omschrijft hoe lastig het is als naaste. Om te weten dat iemand worstelt met het leven en met de vraag of het leven nog wel zin heeft. Wil ik zo nog wel verder? Ik kan er maar beter niet meer zijn… Wat maakte dat het een averechts effect had in hun onderlinge contact Linde in haar boek:  Mogelijk voelde hij zich gedomineerd, wat ik me kan voorstellen, want mijn bezorgdheid was immens en als je die ongerustheid verkeerd interpreteerde dan zou het kunnen voelen als controle. Ze omschrijft de  worstelingen onderling, het op eieren lopen, wat moet je doen of juist niet? Wanneer doe je het wel of niet goed? Wat Linde hierin miste was het contact met de hulpverlening van Wester, ze had graag betrokken willen worden bij de behandeling of in ieder geval dat haar kant van het verhaal ook gehoord werd.                                                                

Na jaren van therapie, talloze behandelingen en een opname na een suïcidepoging, geeft Wester aan bij vrienden en familie dat hij niet meer wil leven. Linde beschrijft het proces zoals haar man dit zelf heeft georganiseerd tot zijn uiteindelijke zelfdoding, of zoals Linde het zoveel waardiger omschrijft: zelfeuthanasie. Praten over de dood was lastig, met name als het psychische problemen betrof, terwijl er toch zoveel aandacht was voor het thema. Dit is wat Linde schrijft over suïcidaliteit, muren waar ze tegen aan bleven lopen. Uiteindelijk heeft Wester zelf een counselor in de arm genomen die hem de hulp heeft geboden om tot de zelfdoding te kunnen komen. Linde is wel bij de dood van Wester aanwezig geweest, zijn eigen gekozen dood. Met als gevolg dat zij nadien nog wel beschuldigd wordt van moord…..

Wester was autonoom, nam de regie over zijn eigen leven.

De titel alleen al maakt het boek indrukwekkend en het lezen ervan stelt niet teleur!

Linde heeft een boek geschreven vanuit het hart en vol emotie. Wanneer je het leest kun je je goed verplaatsten in de onmogelijke situaties waarin je als partner soms terecht komt. Daarnaast ook als patiënt in het hopeloze web van het zorgsysteem van Nederland. Linde schrijft op een prettig te lezen manier over een zwaar beladen onderwerp. Het was een indrukwekkend boek om te lezen, vanuit de praktijk krijgen we dagelijks te maken met vergelijkbare casuïstiek. Echter zoals dit is beschreven, met zoveel gevoel, je kunt het je zo goed voorstellen dat je zelf in de situatie zou zitten. Wat op momenten maakt dat je denkt, Linde kom op denk aan jezelf en denk aan de kinderen, maar de zorgen voor Wester zijn  groot en de impact van de manipulaties nog groter. Dat wordt denk ik door ons als SPV nog wel eens onderschat, het is daarom zo belangrijk om ook het contact met de naasten aan te gaan, ze mee te nemen in de gesprekken. Maar wat als de patiënt geen toestemming geeft? In hoeverre staat privacy het contact dan in de weg?

Wat ik vooral opvallend vind in dit boek is de eenzaamheid die er vanuit gaat. Hoe erg Wester ook zijn best doet de mensen om hem heen te betrekken door afscheid te nemen van zijn omgeving. Hij probeert zelf de regie te houden over dat wat komen gaat en hoe vervolgens het afscheid er uit moet zien. Door de wet- en regelgeving in Nederland is men aan zoveel regels gebonden, dat het sterven in nabijheid van de mensen die je lief zijn op het moment dat je zelf kiest voor de dood, vrijwel onmogelijk is.

Ik zou het mijn collega’s zeker aan raden dit boek te lezen en waardeer het dan ook met een 8. De reden hiervoor is dat het een eerlijke “echte” inkijk geeft in het leven van alle dag. Van een patiënt die wij bij wijze van spreken dagelijks tegen zouden kunnen komen. Al is het maar om een stuk bewustwording te creëren, dat er meer is dan alleen het verhaal van de persoon die wij als SPV in behandeling hebben. Naar mijn mening hoeft het een het ander dan ook niet in de weg te staan. Daarnaast wordt de suïcidaliteit en vooral het belang van het bespreken van de aanwezigheid hiervan goed omschreven.

Het taboe rondom suïcide is nog steeds groot, de noodzaak van suïcidepreventie is nog vele malen groter. Maar van het grootste belang is het gesprek er over aan te gaan. Voor ons als sociaal psychiatrisch verpleegkundigen, passanten in het leven van de patiënt, is het belangrijk om stil te staan bij wat er speelt in het leven van de persoon die tegen over ons zit. Kijk naar het hele plaatje, probeer ten allen tijde contact te krijgen met de naasten, dat maakt dat je volledige hulp kunt bieden, luister naar het verhaal. Ondersteuning bieden aan het hele systeem kan juist net dat stukje ondersteuning bieden om de patiënt weer in zijn kracht te zetten, om weer zelf dat stukje regie op te pakken.

• Een linkje naar het artikel dat gebruikt werd in de 'kerstbrief'. Uit de Volkskrant van 27 mei 2008 van de schrijver Joost Zwagerman. 

'Als je dood wilt, hoef je nog lang niet dood'